ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ, ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΑ

Το αγγούρι (Cucumis sativus) είναι ένα ποώδες φυτό, το οποίο καλλιεργείται ως ετήσιο. Κατατάσσεται στα λαχανικά και χαρακτηρίζεται ως λαχανικό θερμής εποχής με άριστη θερμοκρασία ανάπτυξης τους 25 ^oC και ελάχιστη θερμοκρασία τους 15 ^oC, καθώς είναι ένα φυτό ευαίσθητο στις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Σε χαμηλές θερμοκρασίες, η ανάπτυξη του φυτού επιβραδύνεται ενώ ακόμα και στις πολύ υψηλές μειώνεται η βλαστικότητα της γύρης του. Το αγγούρι καλλιεργείται κατά βάση για τον καρπό του, παρ’ όλα αυτά σε κάποιες χώρες του κόσμου τα άνθη και τα φύλλα κάποιων ειδών είναι εδώδιμα.

Το φυτό του αγγουριού έχει σχετικά αδύναμο ριζικό σύστημα. Οι πλάγιες ρίζες απλώνονται και αναπτύσσονται κυρίως στα πρώτα 20 εκατοστά του εδάφους. Η αγγουριά είναι ένα έρπον φυτό, που σημαίνει ότι είναι απαραίτητη η υποστύλωση του, ενώ παρ’ όλο που χρειάζεται υποστύλωση θεωρείται αναρριχώμενο. Οι βλαστοί, οι μίσχοι των φύλλων και τα φύλλα είναι καλυμμένα από αδενώδεις τρίχες, ενώ από τις μασχάλες των φύλλων αναπτύσσονται οι έλικες, Η ανάπτυξη των ελίκων ξεκινά μετά την εμφάνιση του δεύτερου ή τρίτου πραγματικού φύλλου. Σε αυτό το αναπτυξιακό στάδιο το φυτό ξεκινά επίσης να αναπτύσσει πλάγιους βλαστούς και στη συνέχεια τα άνθη. Το φυτό της αγγουριάς είναι μόνοικο, που σημαίνει ότι αρσενικά και θηλυκά άνθη βρίσκονται στο ίδιο φυτό. Οι περισσότερες από τις πιο σύγχρονες, βελτιωμένες ποικιλίες παράγουν μόνο θηλυκά άνθη με αποτέλεσμα οι καρποί να αναπτύσσονται παρθενοκαρπικά, δηλαδή χωρίς γονιμοποίηση και είναι χωρίς σπέρματα (σπόρους). Στην πράξη, τα υβρίδια αυτά χρησιμοποιούνται ευρέως, διότι είναι πιο πρώιμα (με μικρότερο βιολογικό κύκλο) και με μεγαλύτερη απόδοση. Τα υβρίδια αυτά, υπό προϋποθέσεις μπορούν να αναπτύξουν και κάποια αρσενικά άνθη, όμως το ποσοστό αυτό σε σχέση με τα θηλυκά είναι περίπου 5%. Αυτό συμβαίνει σε υβρίδια που είναι πιο επιρρεπή και το φαινόμενο αυτό παρατηρείται κυρίως όταν επικρατούν μεγάλες μέρες, υψηλές θερμοκρασίες και ηλιοφάνεια ειδικά στις αρχές του καλοκαιριού. Επιπροσθέτως, η πιθανότητα ανάπτυξης αρσενικών ανθέων αυξάνεται σε περιπτώσεις μεγάλου φορτίου σε καρπό ή ακόμα και όταν το φυτό καταπονείται από βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες. Ο σχηματισμός και η ανάπτυξη των θηλυκών ανθέων επάγεται από την επικράτηση μικρών ημερών, χαμηλότερων θερμοκρασιών και σχετικά μικρή ηλιοφάνεια. Η ανάπτυξη του καρπού από την καρπόδεση μέχρι και το στάδιο της ωρίμανσης πραγματοποιείται σε διάστημα δύο με τριών εβδομάδων. Οι καρποί κάποιων ποικιλιών (αγγουράκια) συγκομίζονται αρκετά πρώιμα και χρησιμοποιούνται κυρίως για τουρσί, ενώ σε άλλες συγκομίζονται λίγο πριν την πλήρη ωρίμανση και χρησιμοποιούνται κυρίως για σαλάτα. Τα αγγουράκια τουρσί, έχουν ένα αμβλύ σχήμα, είναι γωνιώδη, έχουν ένα ανοιχτό πράσινο χρώμα και καλύπτονται από μικρές «άκανθες». Τα αγγούρια που προορίζονται για σαλάτα, είναι συνηθώς πιο μακριά σε μήκος, είναι σκούρα πράσινα, είναι λεία, αλλά υπάρχουν και κάποιες ποικιλίες οι οποίες καλύπτονται και αυτές από μικρές «άκανθες». Θεωρείται ένα λαχανικό με σχετικά χαμηλή θρεπτική αξία, αφού αποτελείται κατά 97% από νερό. 100 γραμμάρια φρέσκου λαχανικού έχουν θερμιδική αξία 52 kJ. Τη μεγαλύτερη συγκέντρωση σε βιταμίνη Α την έχει η φλούδα του αγγουριού η οποία και αφαιρείται συνήθως πριν την κατανάλωση ενώ είναι ένας καρπός με μικρή περιεκτικότητα σε βιταμίνη C. Παρ ‘όλα αυτά, ένας καρπός μέσου μεγέθους είναι πηγή για το 13% και 27% της καθημερινής ανάγκης ενός μέσου ανθρώπου, για τις δύο βιταμίνες, αντίστοιχα.

Βιολογικός κύκλος και συνθήκες καλλιέργειας

Οι σπόροι του αγγουριού συνήθως σπέρνονται απευθείας στον αγρό. Αμμώδη και χουμώδη εδάφη με καλή στράγγιση είναι επιθυμητά για την καλλιέργεια του αγγουριού, επειδή θερμαίνονται πιο γρήγορα κατά την άνοιξη. Όπως αναφέρθηκε, τα εδάφη πρέπει να έχουν καλή στράγγιση και να έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία, ενώ το άριστο pH για την ανάπτυξή του φυτού είναι 6 με 6,5. Σε βαριά εδάφη τα οποία συγκρατούν αρκετό νερό, το ριζικό σύστημα του αγγουριού καταπονείται από έλλειψη οξυγόνου. Τα πολυετή φυτά θα πρέπει να αφαιρούνται από τον αγρό πριν τη σπορά διότι τα φυτάρια του αγγουριού είναι πολύ ευαίσθητα στα υπολείμματα των ζιζανιοκτόνων. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να γίνει προσεκτική επιλογή του αγρού ο οποίος θα χρησιμοποιηθεί για την καλλιέργεια. Επίσης συνίσταται η εφαρμογή κοπριάς κατά την περίοδο του φθινοπώρου. Η άριστη περίοδος σποράς είναι οι πρώτες μέρες του Μάϊου, ώστε τα φυτά να εξέλθουν μετά τους ανοιξιάτικους παγετούς. Για την επιτυχή εγκατάσταση, οι θερμοκρασία του εδάφους θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 16 ^oC. Όσο μεγαλύτερη η θερμοκρασία στο έδαφος κατά την φύτρωση, τόσο γρηγορότερα θα εξέλθουν τα φυτά, τα οποία θα είναι λιγότερο ευαίσθητα σε προσβολές από έντομα και ασθένειες όπως οι τήξεις φυταρίων. Το ποσοστό βλαστικότητας επίσης αυξάνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας. Στους 16 ^oC η έξοδος των σπορόφυτων πραγματοποιείται σε 9 με 16 ημέρες, ενώ στους 21 ^oC μειώνεται στις 5 με 6 ημέρες. Όπως και άλλα φυτά της οικογένειας Cucurbitaceae, έτσι και το αγγούρι είναι ευαίσθητο στη μεταφύτευση, διότι μπορούν εύκολα να τραυματιστούν από τον άνεμο μετά τη φύτευση και τις ανθρώπινες μεταχειρίσεις. Σε περιπτώσεις μεταφύτευσης, είναι επιθυμητή η ανάπτυξη των φυτών για 2 έως 3 εβδομάδες, τα οποία θα πρέπει να φυτευτούν κατά τα μέσα του Μαΐου. Σε κάθε περίπτωση, τα φυτά είναι ευαίσθητα στις χαμηλές θερμοκρασίες του εδάφους και γενικότερα στις χαμηλές θερμοκρασίες. Εάν επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες, μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάποιο ύφασμα κάλυψης για τα φυτά, αλλά αυτό μπορεί να γίνει μόνο σε καλλιέργεια μικρής κλίμακας.

Η άρδευση και η σωστή λίπανση είναι απαραίτητες για καλή απόδοση και την παραγωγή ποιοτικών αγγουριών. Το κάλιο και ο φώσφορος είναι σημαντικά στοιχεία για το σχήμα του καρπού, ενώ το άζωτο είναι απαραίτητο για να διατηρηθεί το χρώμα του καρπού πράσινο. Χαμηλές συγκεντρώσεις καλίου μπορούν να επιδράσουν αρνητικά στη σωστή ανάπτυξη του στελέχους και των καρπών, ενώ η έλλειψη φωσφόρου δίνει ένα πράσινο-μπρούτζο χρώμα στους καρπούς. Η έλλειψη αζώτου έχει ως αποτέλεσμα οι καρποί και τα φύλλα να έχουν ένα πιο ανοιχτό πράσινο χρώμα, ενώ κατά την άνθιση έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του αριθμού των παραγόμενων καρπών. Εκτός της έλλειψης του αζώτου, έχει αποδειχθεί ότι περίσσεια αζώτου έχει ως αποτέλεσμα την καθυστέρηση της άνθησης. Η ποιότητα του καρπού εξαρτάται και από την διαθεσιμότητα του νερού. Κατά μέσο όρο, το φυτό της αγγουριάς χρειάζεται 30 με 40 χιλιοστά (mm) νερού εβδομαδιαίως, ενώ χρειάζεται περισσότερο όταν επικρατούν ξερικές συνθήκες. Σε περιπτώσεις καταπόνησης του φυτού κατά το αναπτυξιακό στάδιο της πλήρους ωρίμανσης των καρπών, οι καρποί παράγουν μία ουσία η οποία ονομάζεται κουκουρμπιτακίνη και η οποία δίνει πικρή γεύση στο αγγούρι. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν ποικιλίες οι οποίες δεν έχουν το γονίδιο που είναι υπεύθυνο για την παραγωγή αυτής της ένωσης, ενώ το μειονέκτημά τους είναι ότι είναι ευαίσθητες σε προσβολές από τον τετράνυχο. Συνήθως τα φυτά της αγγουριάς μορφώνονται σε καφασωτά, για εξοικονόμηση χώρου και για αύξηση της παραγωγής αλλά και της ποιότητας του αγγουριού, όμως το κόστος αυτής της εγκατάστασης είναι αρκετά μεγάλο. Τα αγγούρια θερμοκηπίου πρέπει όμως να μορφώνονται με αυτό τον τρόπο. Αρχικά, τα αγγούρια συγκομίζονται κατά το τέλος του Ιουνίου ή κατά τις αρχές του Ιουλίου και η συγκομιδή μπορεί να διαρκέσει μέχρι και το τέλος του Αυγούστου ή αρχές Σεπτεμβρίου, συνήθως όμως σταματάει νωρίτερα λόγω της ασθένειας του περονόσπορου. Η δημιουργία νέων καρπών συνήθως σταματάει λόγω του φορτίου από τους παλαιότερους, συνεπώς πιο συχνές συγκομιδές οδηγούν και σε μεγαλύτερο αριθμό συγκομισμένων καρπών. Οι σπόροι μπορούν να συλλεχθούν από καρπούς οι οποίοι βρίσκονται στο στάδιο της πλήρους ωρίμανσης.